న్యూఢిల్లీ, మే 15, 2025 – 1947లో భారత విభజన తర్వాత పాకిస్తాన్ అక్రమంగా ఆక్రమించిన జమ్మూ-కాశ్మీర్ ప్రాంతంలోని పాకిస్తాన్ ఆక్రమిత కాశ్మీర్ (PoK) ను 1971లో భారతదేశం గెలిచిన యుద్ధంలో తిరిగి స్వాధీనం చేసుకోలేకపోవడం చరిత్రలోని ఒక పెద్ద ప్రశ్నగా ఉంది. ఈ యుద్ధంలో భారతదేశం అపూర్వ విజయం సాధించి, పాకిస్తాన్ను ద్విభజించి బంగ్లాదేశ్ను సృష్టించినప్పటికీ, PoKని స్వాధీనం చేసుకోకపోవడం అప్పుడు, ఇప్పటికీ చర్చనీయాంశంగా మారింది.
1971 యుద్ధం: చారిత్రక విజయం
1971లో జరిగిన భారత్-పాకిస్తాన్ యుద్ధం తూర్పు పాకిస్తాన్లోని స్వాతంత్ర్య ఉద్యమాన్ని మద్దతు ఇవ్వడమే ప్రధాన ఉద్దేశ్యం. భారత సైన్యం, ముక్తి బాహినీ సహకారంతో పాకిస్తాన్ సైన్యాన్ని ఓడించి, 93,000 మంది పాకిస్థానీ యుద్ధ ఖైదీలను స్వాధీనం చేసుకుంది. ఈ విజయం భారతదేశాన్ని దక్షిణాసియా ఉపఖండంలో అగ్రశక్తిగా నిలబెట్టింది. అయితే, 당시 ప్రధాని ఇందిరా గాంధీ PoKపై దాడి చేయకపోవడం వివిధ రాజకీయ, సైనిక, అంతర్జాతీయ కారణాల వల్లనని విశ్లేషకులు అభిప్రాయపడుతున్నారు.
ఇందిరా గాంధీ నిర్ణయం వెనుక కారణాలు
- స్పష్టమైన యుద్ధ లక్ష్యం
1971 యుద్ధంలో ప్రధాన లక్ష్యం తూర్పు పాకిస్తాన్ను స్వతంత్ర దేశంగా ఏర్పాటు చేయడమే. అందుకే భారత సైన్యం అన్ని వనరులను ఆ దిశగా కేంద్రీకరించింది. PoKని స్వాధీనం చేసుకోవడం యుద్ధ లక్ష్యాల్లో భాగముగా లేదు. - సైనిక వ్యూహాలు మరియు పరిమితులు
PoKపై దాడి అంటే పశ్చిమ సరిహద్దు దగ్గర మరో భారీ యుద్ధాన్ని నిర్వహించడం. ఇది వనరుల విభజనకి దారితీసి, విజయాన్ని సంక్లిష్టం చేస్తుంది. అదనంగా, PoKలో పాకిస్తాన్ బలమైన రక్షణ వ్యవస్థలు, స్థానిక మద్దతు లేకపోవడం భారత సైన్యానికి సవాలు. - అంతర్జాతీయ ఒత్తిడి
1971లో భారతదేశానికి సోవియట్ యూనియన్ మద్దతు ఉండగా, అమెరికా, చైనా వంటి దేశాలు పాకిస్తాన్ పక్కన నిలిచాయి. PoKపై దాడి వల్ల చైనా జోక్యం వుండడం యుద్ధాన్ని మరింత సంక్లిష్టం చేయొచ్చు. - సిమ్లా ఒప్పందం మరియు రాజకీయ సంకల్పం
యుద్ధం అనంతరం 1972లో ఇందిరా గాంధీ మరియు జుల్ఫికర్ భుట్టో సంతకం చేసిన సిమ్లా ఒప్పందం శాంతియుత సంబంధాల నిర్మాణం, కాశ్మీర్ సమస్యను ద్వైపాక్షికంగా పరిష్కరించే ఉద్దేశ్యంతో రూపొందింది. PoKపై దాడి చేయకపోవడం దీర్ఘకాలిక శాంతి కోసం జరిగిన రాజీగా భావించవచ్చు.
చరిత్రకారులు & విమర్శకుల అభిప్రాయాలు
చాలా చరిత్రకారులు ఇందిరా గాంధీ నిర్ణయాన్ని “వ్యూహాత్మక అవకాశం కోల్పోవడం”గా భావిస్తారు. 93,000 మంది యుద్ధ ఖైదీలను విడుదల చేసి, PoKని డిమాండ్ చేయకపోవడం తప్పిదమని కొందరు వాదిస్తారు. సోవియట్ యూనియన్ నుండి మద్దతు ఉన్నా ఈ అవకాశాన్ని వినియోగించుకోకపోవడం ఆందోళనకు కారణం.
మరియు కొంతమంది, దీర్ఘకాల శాంతి కోసం PoKపై దాడి చేయకపోవడం సరైన నిర్ణయం అని, యుద్ధ విస్తరణతో భవిష్యత్తులో సమస్యలు మరింత పెరుగుతాయని, సిమ్లా ఒప్పందం ద్వారా శాంతి సాధించే ప్రయత్నం చేసినందున అర్థం చేసుకుంటారు.
సిమ్లా ఒప్పందం: ఒక తప్పిదమా?
సిమ్లా ఒప్పందం భారత యుద్ధ విజేత ప్రయోజనాలను పూర్తిగా వినియోగించుకోలేకపోయింది. 5,139 చదరపు మైళ్ల భూభాగం, 93,000 మంది యుద్ధ ఖైదీల విడుదలకు అనుగుణంగా ఈ ఒప్పందం కాశ్మీర్ సమస్యకు శాశ్వత పరిష్కారం తీసుకురాలేదు. పాకిస్తాన్ ఒప్పందాన్ని ఉల్లంఘించి, సరిహద్దు ఉగ్రవాదాన్ని ప్రోత్సహించింది.
తాత్పర్యం: కోల్పోయిన అవకాశమా?
1971 యుద్ధం భారతదేశం కోసం చారిత్రక విజయం అయినప్పటికీ, PoKపై దాడి చేయకపోవడం ఒక కోల్పోయిన అవకాశం అని భావించవచ్చు. ఇందిరా గాంధీ నిర్ణయం వెనుక ఉన్న రాజకీయ, సైనిక, అంతర్జాతీయ ఒత్తిడులు మరియు దీర్ఘకాల శాంతి ఆశయాలను గమనించాలి. అయినప్పటికీ, ఈ నిర్ణయం కాశ్మీర్ సమస్యకు శాశ్వత పరిష్కారం దారిని మూసివేసింది, మరియు దాని ప్రభావాలు ఇప్పటికీ భారతదేశం ఎదుర్కొంటోంది.
