శతజయంతి సంవత్సరం సందర్భంగా ప్రపంచమంతా సత్యజిత్ రే సేవలను స్మరించుకుంటోంది. ముఖ్యంగా బెంగాల్‌లో ఉత్సవాల వాతావరణం నెలకొంది. సత్యజిత్ రే ఫిలిం ఇన్స్టిట్యూట్‌లో ఆయన విగ్రహావిష్కరణ చేశారు. సెమినార్లు, ఫిలిం ఫెస్టివల్స్, ఇంకా ఎన్నో కార్యక్రమాలు జరిగాయి. ఇటీవల ముగిసిన కేన్స్ అంతర్జాతీయ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్‌లో రీస్టోర్ చేసిన ఆయన సినిమా **‘ప్రతిద్వంది’**ను ప్రదర్శించారు.

31 ఏళ్ల క్రితం మనల్ని విడిచి వెళ్లినా, ఆయన సృజన కళాకారులను ఇంకా ఉత్తేజపరిస్తూనే ఉంది. ఆయన ఆవిష్కరించిన దృశ్య వాస్తవికతను మనం ఇంకా పూర్తిగా అర్థం చేసుకోలేదు. ముందుకు తీసుకెళ్లాల్సిన బాధ్యత మనపై ఉంది.

భారతీయ జీవితం = సత్యజిత్ రే దృష్టిలో అద్దం

బెంగాలీ సినిమా, భారతీయ సమాంతర చిత్రాలు, సినిమా ఆఫ్ ఇండియా — ఈ పేర్లన్నీ వినగానే ముందుగా గుర్తొచ్చే పేరు సత్యజిత్ రే.

ఆయన సినిమాల్లోని పాత్రలు ఇప్పటికీ నిజజీవితానికి ప్రతిబింబాలవుతున్నాయి. తొలి చిత్రంతోనే అంతర్జాతీయ స్థాయిలో గుర్తింపు పొందిన అరుదైన దర్శకుడు. ప్రఖ్యాత జపాన్ దర్శకుడు అకిరా కురసోవా అయితే ఇలా అన్నారు —

“సత్యజిత్ రే సినిమాలు చూడకపోవడం అంటే ఈ ప్రపంచంలో ఉండి కూడా సూర్యచంద్రులను చూడకపోవడం!”

**‘పథేర్ పాంచాలీ’**లోని దుర్గ పాత్ర మరణించే సన్నివేశం ప్రతి హృదయాన్ని కదిలిస్తుంది. ‘అపరాజితో’, ‘అపూర్ సంసార్’ చిత్రాలు భావోద్వేగాల పరాకాష్ఠ. అపర్ణ మరణానంతరం అపూ చూపే నిస్సహాయత మానవతా విలయం. అప్పటికీ చివరికి తన కొడుకు కోసం తిరిగివస్తాడు — ఆ క్షణాలు సినీ చరిత్రలో చిరస్థాయిగా నిలిచిపోయాయి.

సినిమాలో ప్రేమ, బాధ, విలువల పరిపుష్టి — అన్నీ రే స్పర్శలో

సత్యజిత్ రే 30కి పైగా సినిమాలు తీశారు. వాటిల్లో గ్రామీణులు, మధ్యతరగతి, మేధావులు, రాజులు, డిటెక్టివ్‌లు అన్నీ ఉన్నారు. ప్రతి సినిమా ఒక ప్రత్యేక శైలిలో ఉంటుంది. అందులో జీవితం ఓ నిజమైన రూపంలో కనిపిస్తుంది.

‘షతరంజ్ కే ఖిలాడీ’ (1977), ‘జల్సాఘర్’ (1958), ‘దేవి’ (1960), ‘మహానగర్’, ‘చారులత’, ‘ప్రతిద్వంది’, ‘జనారణ్య’, ‘హిరక్ రాజార్ దేశే’, ‘ఆశని సంకేత్’ వంటి ఎన్నో సినిమాలు భారత చరిత్రను, సమాజాన్ని అద్భుతంగా చిత్రీకరించాయి.

సాహిత్యం, డిటెక్టివ్ కథలు, పిల్లల పత్రికలు – ఓ సంపూర్ణ సృజనశీలి

రే తాత ఉపేంద్ర కిషోర్ రాయ్, తండ్రి సుకుమార్ రాయ్ వంటి గొప్ప సాహితీవేత్తల వారసుడుగా పుట్టిన రే, ‘సందేశ్’ పత్రికను పునరుద్ధరించి పిల్లలకు విజ్ఞానాన్ని వినోదంతో కలిపి అందించారు.
Feluda, Professor Shonku వంటి పాత్రలు సృష్టించిన రచయితగా పేరు పొందారు. అతని కథలు పిల్లల్లోనే కాదు, పెద్దల్లో కూడా ఆదరణ పొందాయి.

అపూ ట్రయాలజీ — ఫ్రేమ్, స్క్రిప్ట్, సంగీతం, ఎడిటింగ్ – ఒంటరిగా నడిపిన కళాకారుడు

‘పథేర్ పాంచాలీ’, ‘అపరాజితో’, ‘అపూర్ సంసార్’ ట్రయాలజీ ద్వారా రే తన సృజనాత్మకతను అంతర్జాతీయంగా ముద్రించాడు. ఈ సినిమాల తయారీలో ఆయన స్వయంగా స్క్రిప్ట్, స్కోరింగ్, కాస్టింగ్, ఎడిటింగ్ అన్నీ చేశాడు.

32 నేషనల్ ఫిల్మ్ అవార్డులు, ఎన్నో అంతర్జాతీయ పురస్కారాలు ఆయన ఖాతాలో ఉన్నాయి. 1992లో ఆస్కార్ లైఫ్‌టైం అచీవ్‌మెంట్ అవార్డు, భారతరత్న పురస్కారాలను పొందారు.

రేపై ప్రపంచం వణికేంత గౌరవం

ఫ్రాన్స్ డైరెక్టర్ ఆంటోనియోనీ, భారత కళాకారుడు ఎం.ఎఫ్. హుస్సేన్, నటుడు బెన్ కింగ్స్లే, పత్రికా సంపాదకురాలు పినలోప్ హోస్టన్, దర్శకులు మృణాల్ సేన్, గోవింద్ నిహలానీ, రచయిత సల్మాన్ రష్దీ — ఇలా ఎందరో గౌరవించారు.

“You are the greatest poet of Indian cinema” — అంటూ బెన్ కింగ్స్లే చేసిన ప్రశంసకు తూటంగా నిలుస్తుంది ఆయన ప్రతిభ.

అఖండ ప్రభావం, ఎనలేని వారసత్వం

సత్యజిత్ రే సినిమాలు చిత్తశుద్ధితో తీర్చిదిద్దిన కళాఖండాలు. నర్గిస్ చేసిన విమర్శలు ఉన్నా, వాటికి ఉత్పల్ దత్తా ఘాటు కౌంటర్ ఇచ్చారు —

“మీ మదర్ ఇండియా దేశ ఐశ్వర్యాన్ని చూపిందా?”

రే మాత్రం భావదరిద్రానికి ఎప్పటికీ లోనవాడు కాదు. ఆయన సినిమాలు మనిషిలోని మానవత్వాన్ని మరింతగా ప్రతిబింబించాయి.

1992 ఏప్రిల్ 23న రే తుదిశ్వాస విడిచినప్పుడు, మొత్తం కలకత్తా నగరం ఆయన ఇంటిముందు నిలబడినది.

ఆయనపై ముగింపుగా చెప్పాలంటే…

👉🏼 సినిమా కళను గౌరవించిన మేధావి
👉🏼 భారతీయ భావజాలాన్ని ప్రపంచానికి చాటిన దివ్య వ్యక్తిత్వం
👉🏼 చిత్రకళను ఓ సాధనగా మలిచిన ధ్యానస్థుడు

ఆ మహనీయుడికి మన ప్రణామం. చిత్రాంజలి ఘటిస్తూ… 🙏🏼