పరిచయం: భారత వ్యూహాత్మక చర్యకు నాంది
భారీ వర్షాల నేపథ్యంలో చీనాబ్ నది నీటి మట్టాలు పెరగడంతో, భారత్ జమ్మూ కాశ్మీర్‌లోని బాగ్లిహార్ డ్యామ్ గేట్లను తెరిచింది. ఇది 1960లో భారత-pాకిస్తాన్‌ల మధ్య కుదిరిన ఇండస్ వాటర్స్ ఒప్పందం (IWT)ను భారత్ అధికారికంగా రద్దు చేసిన తర్వాత తీసుకున్న కీలక నిర్ణయం. ఈ పరిణామం, ప్రధాని నరేంద్ర మోదీ వ్యూహాత్మక దృష్టికి ప్రతీకగా నిలిచి, పాకిస్తాన్ అంతటా ఆందోళన కలిగించింది.
బాగ్లిహార్ డ్యామ్ ప్రాముఖ్యత
జమ్మూ కాశ్మీర్‌లోని రంబన్ జిల్లాలో నిర్మించబడిన బాగ్లిహార్ డ్యామ్, చీనాబ్ నదిపై స్థితిచెందిన 900 మెగావాట్ల జలవిద్యుత్ ప్రాజెక్ట్. ఇది పశ్చిమ నదుల కింద పాకిస్తాన్‌కు కేటాయించబడిన నీటిపై నిర్మించబడటంతో పదే పదే వివాదాలకు కేంద్రబిందువైంది. పాకిస్తాన్ వరల్డ్ బ్యాంక్ వద్ద ఫిర్యాదు చేస్తూ, ఇది జలప్రవాహాన్ని అడ్డుకుంటుందన్న అభ్యంతరాలను వ్యక్తం చేసింది. ఇప్పుడు గేట్లను తెరిచిన భారత్, నీటి విడుదలపై తన నియంత్రణను స్పష్టం చేస్తోంది.
ఇండస్ వాటర్స్ ఒప్పందం రద్దు: ఒక గేమ్‌చేంజర్
2025 ఏప్రిల్ 23న పాహల్గామ్‌లో జరిగిన ఉగ్రదాడిలో 26 మంది ప్రాణాలు కోల్పోయిన ఘటనను దృష్టిలో ఉంచుకుని, భారత్ పాకిస్తాన్‌పై ఉగ్రవాదానికి మద్దతు ఇస్తున్నదన్న ఆరోపణలతో IWTను రద్దు చేసింది. ఇది పాకిస్తాన్ వ్యవసాయం ఆధారపడిన ఇండస్, జీలం, చీనాబ్ నదులపై భారత నియంత్రణను స్థాపించేందుకు తీసుకున్న కఠిన నిర్ణయం.
ఇప్పటివరకు ఉన్న ఒప్పందం ప్రకారం, భారత్ పాకిస్తాన్‌కు ముందుగానే కొన్ని నీటి ప్రాజెక్టుల వివరాలు తెలియజేయాలి. కానీ ఇప్పుడు, భారత జలవిద్యుత్ ప్రాజెక్టులు, రిజర్వాయర్ ఫ్లషింగ్, కొత్త డ్యామ్‌ల నిర్మాణాలు ముందస్తు సమాచారం లేకుండానే అమలవుతాయి.
చీనాబ్ నది నీటి స్థాయిలలో మార్పు
జమ్మూ కాశ్మీర్‌లోని దోడా, కిష్ట్వార్ ప్రాంతాల్లో భారీ వర్షాల కారణంగా బాగ్లిహార్, సలాల్ డ్యామ్‌లలో బురద అధికంగా చేరింది. దీన్ని తొలగించేందుకు NHPC మే 2 నుండి 4 వరకు ఫ్లషింగ్ చేపట్టి, బురదతో కూడిన నీటిని పాకిస్తాన్ వైపు విడుదల చేసింది. అనంతరం గేట్లు మూసివేయడంతో చీనాబ్ ప్రవాహం 29,675 క్యూసెక్కుల నుంచి 11,423 క్యూసెక్కుల వరకు 61% తగ్గిపోయింది.
మే 8న మళ్లీ గేట్లు తెరవడంతో నది ప్రవాహం మళ్ళీ పెరిగింది. ఈ చర్య, IWT రద్దు నేపథ్యంలో భారత్ కొత్తగా పొందిన అధికారాన్ని సూచిస్తుంది.
పాకిస్తాన్ స్పందన: ఆందోళనల పరంపర
పాకిస్తాన్ తీవ్రంగా స్పందించింది. చీనాబ్ నది ప్రవాహం తగ్గిపోవడం వల్ల పంజాబ్ రాష్ట్రంలోని ఖరీఫ్ పంటల సాగు దెబ్బతినే అవకాశం ఉందని పేర్కొంది. నీటి సరఫరాలో 20% కోతలు రావచ్చని ఇండస్ రివర్ సిస్టమ్ అథారిటీ హెచ్చరించింది. బిలావల్ భుట్టో దీనిని “యుద్ధ చర్య”గా పేర్కొనడం గమనార్హం.
రైతులు కూడా తీవ్ర ఆందోళన వ్యక్తం చేశారు. “నీరు లేని భూములు ఎడారులవుతాయి” అని పాకిస్తాన్ రైతులు అంటున్నారు. పైగా, భారత్ ఇప్పుడు హైడ్రోలాజికల్ డేటా షేరింగ్, వరద హెచ్చరికలు, IWT సమావేశాలు నిర్వహించకపోవడం వల్ల పాకిస్తాన్ మరింత అసహాయ స్థితిలోకి జారుకుంటోంది.
మోడీ యొక్క వ్యూహాత్మక నిర్ణయం
భారత్ మాజీ హైకమిషనర్ సతీష్ చంద్ర ఈ చర్యను “బ్రహ్మాస్త్రం”గా వర్ణించారు. పాకిస్తాన్ నీటిపై భారత చర్యలపట్ల అత్యంత దుర్బలంగా మారిందని పేర్కొన్నారు. పాకిస్తాన్‌పై ఒత్తిడి తీసుకురావడానికి భారత్ ఇప్పుడు నీటిని వ్యూహాత్మక ఆయుధంగా వాడుతోంది.
భారత ప్రభుత్వం కేవలం నీటి నియంత్రణకే పరిమితం కాలేదు. సముద్ర మార్గాల ద్వారా పాకిస్తాన్ నౌకలను నిషేధించడం, దిగుమతులపై ఆంక్షలు విధించడం వంటి మరిన్ని చర్యలు చేపట్టింది. పాకల్ దుల్, కిరు, క్వార్, రాట్లే వంటి జలవిద్యుత్ ప్రాజెక్టులు వేగంగా పూర్తి చేయబోతున్నది, తద్వారా 2027-28 నాటికి భారత నియంత్రణ మరింత బలపడనుంది.
సవాళ్లు మరియు పరిమితులు
అయితే, ప్రస్తుతం భారత్‌కు పూర్తిగా నీటిని ఆపేయగల మౌలిక సదుపాయాలు లేవు. బాగ్లిహార్, సలాల్ డ్యామ్‌లు రన్-ఆఫ్-ది-రివర్ ప్రాజెక్టులు మాత్రమే, వీటిలో నీటి నిల్వ సామర్థ్యం చాలా తక్కువ. 136 MAF వార్షిక ప్రవాహాన్ని నిల్వ చేయాలంటే, భారత్‌కు భారీ డ్యామ్‌లు అవసరం. కానీ హిమాలయాల్లో అలాంటి నిర్మాణాలు చేపట్టడం సవాలుతో కూడుకున్న పని.
తాత్కాలికంగా, ప్రవాహ సమయాన్ని నియంత్రించడం ద్వారా పాకిస్తాన్ వ్యవసాయంపై ప్రభావం చూపించగలగడం భారత్‌కి సాధ్యపడుతుంది. కానీ ఏకపక్ష చర్యల వల్ల భారత ప్రదేశాల్లో వరద ప్రమాదం పెరుగుతుంది.
పర్యావరణ ప్రభావాలు మరియు ప్రాంతీయ అస్థిరత
ఇండస్ నది వ్యవస్థపై నియంత్రణ, వాతావరణ మార్పుల మధ్య తీవ్రమైన ప్రభావాన్ని కలిగించవచ్చు. 2050 నాటికి ప్రవాహం 20% తగ్గే అవకాశం ఉంది. దీనివల్ల పాకిస్తాన్‌లో ఆహార భద్రత, జీవనోపాధులపై ప్రభావం పడవచ్చు.
చైనాకు ఉన్న ఇండస్ హెడ్‌వాటర్స్ నియంత్రణ కూడా భారత్‌కి సవాలుగా మారొచ్చు. బ్రహ్మపుత్రపై చైనా చర్యలు ఒక నమూనాగా మారాయి. భారత చర్యలు చైనాను కూడా రంగంలోకి దిగేలా చేయవచ్చు.
ముగింపు: కొత్త యుగానికి ఆహ్వానం
బాగ్లిహార్ డ్యామ్ గేట్లను తెరచడం, ఇండస్ వాటర్స్ ఒప్పందాన్ని రద్దు చేయడం ద్వారా భారత్ చరిత్రాత్మక నిర్ణయం తీసుకుంది. ఇది పాకిస్తాన్‌కు కఠిన సందేశాన్ని పంపడమే కాకుండా, భారత జల భద్రతా వ్యూహాన్ని కొత్త దశకు చేర్చింది.
ఈ చర్యల వల్ల ప్రాంతీయ రాజకీయం, పర్యావరణం, వ్యవసాయం, అంతర్జాతీయ సంబంధాలపై దీర్ఘకాలిక ప్రభావం పడే అవకాశం ఉంది. మోదీ ప్రభుత్వం వ్యూహాత్మక విజయాన్ని సాధించినా, దీనిని సమతుల్యంగా అమలు చేయడానికి అర్థవంతమైన ప్రణాళిక అవసరం.
